By Neredovne i niske zarade, veliki uticaj politike, loši tehničko-tehnološki uslovi za rad, glavni su problemi koji tište zaposlene u lokalnim javnim emiterima. Pojedini se uzdaju u Zakon o audiovizuelnim medijskim uslugama koji bi, ako bude usvojen u obliku trenutnog Predloga, mogao uvećati budžete lokalnim medijima.
U Radio-televiziji Herceg Novi (RTHN) zaposleni se godinama trude da potpišu kolektivni ugovor, ali u tome ne uspijevaju. Česte smjene direktora dodatno otežavaju uslove za rad. Povećan je broj zaposlenih na 29 u Televiziji, a 11 na Radiju od kojih je šest zaposlenih na portalu. Međutim, portal se ne pominje u ugovorima o radu, kao posebna kategorija. Rad zaposlenih na portalu se, zato, ne vrednuje dodatno, dok se istovremeno od njih očekuje da posjeduju sve vještine koje su potrebne za rad na portalu. Sedam mjeseci se kasnilo sa uplatom poreza i doprinosa na zarade zaposlenih, kaže novinarka RTHN, Dragana Vlaović.
„Prvobitno je postojao samo radio, a kada se govorilo o pokretanju i televizije, trudili smo se da dokažemo da je taj projekat neodrživ“, ističe Vlaović.
Ona smatra da je prednost rada u lokalnom javnom emiteru što zaposleni imaju sigurnost da neće ostati bez posla ako odu na bolovanje, ali da je po svim ostalim pitanjima teško.
Kako je kazala, bez obzira na to što je uvijek određena suma predviđena opštinskim budžetom, ako se novac ne uplati nije moguće išta uraditi. „Što ti daju, daju“, kaže Vlaović.
U Radio-televiziji Rožaje (RTR) plate kasne, a više godina se ne uplaćuju porezi na zarade. Ovaj lokalni emiter ima dva reprograma – jedan na 20 godina, koji se redovno uplaćuje, i jedan na 30 hiljada, koji se ne uplaćuje redovno, tvrde njihovi zaposleni. Urednik u RTR Rožaje, Enes Gusinjac, kaže da od aprila 2018. godine nisu uplaćivani doprinosi, te da nisu obuhvaćeni reprogramom, a riječ je o sumi od oko 260 hiljada eura. Osim toga, ovaj medij je dužan da vrati sredstva iz EDO projekta. Taj projekat imao je za cilj zapošljavanje osoba sa invaliditetom, za šta je bilo opredijeljeno preko 100 hiljada eura. Zaposlene osobe su, međutim, pred kraj projekta otpuštene.
Ukupan dug RT Rožaje (RTR) iznosi oko 580 hiljada eura. Opredijeljeni budžet za prošlu godinu iznosio je 185 hiljada. Zaposleni strahuju da će doći do stečaja.
I Gusinjac, poput koleginice iz Herceg Novog, smatra da je velika greška što je televizija formirana na budžetu radija, a broj zaposlenih uvećan. Trenutno imaju 28 zaposlenih, a dvoje ljudi radi na portalu.
„Problem lokalnih javnih emitera nadilazi sposobnosti lokalne uprave za njegovo rješavanje i država bi trebalo da se uključi“, dodaje Gusinjac.
RTR se obratila i turskoj agenciji TIKA s molbom za pomoć. „Trebalo je da dobijemo nove prostorije, ali i to je pod znakom pitanja. Osim toga, problem su i tužbe zaposlenih zbog umanjenja zarada i koeficijenata. Već je dosta zaposlenih dobilo postupak pred sudom“, kaže Gusinjac.
Ocjenjuje da je cjelokupna situacija proizvod velikog uticaja politike. „Zaposleni su često partijski borci koji nemaju veze s medijima“, smatra Gusinjac.
Zaključuje da bi Zakon o audiovizuelnim medijskim uslugama, ukoliko bude usvojen, mogao pomoći lokalnim medijima.
Zaposleni u Radiju Ulcinj za prvih pet mjeseci ove godine nijesu primili ni jednu platu. Račun tog medija je bio blokiran još od januara, a tokom maja su bili isključeni i telefoni. Poslije niza sastanka s lokalnim čelnicima tokom juna je deblokiran račun, a zaposlenima su isplaćene dvije neto zarade. Ipak, i dalje se duguje 15 plata. Porezi i doprinosi nijesu redovno uplaćivani od 2010. godine. Do 2015. je tu obavezu preuzela lokalna uprava reprogramom duga. Naredni reprogram je zaključen za period do 2017. godine i njega treba da plaća sama firma što, naravno, nije u mogućnosti da radi.
Raditi u ovom Radiju je veoma teško i nezahvalno, kaže Esat Mehmeti, jedini novinar zaposlen u redakciji na albanskom jeziku. „Osim muzičkog programa, stižemo samo da popunimo termine predviđene za vijesti. Uporno pokušavamo da objasnimo značaj i svrhu lokalnog radija, potrebu za osvježenjem redakcija novim kadrovima i neophodnost za novom tehnikom i boljom čujnošću, ali to za sada ne dopire do aktuelnog rukovodstva Opštine, odnosno Skupštine Opštine koja je naš osnivač“, zaključuje Mehmeti.
U svakom slučaju, dugovi Radija su narasli na oko 295 hiljada eura.
Politika je posebna priča. Ovdašnji politički akteri imaju svoje favorite među privatnim medijima. Za lokalni javni servis, koji je svima na raspolaganju, osim deklarativnog nemaju drugog interesovanja.
Teško je i u Radio-televiziji Pljevlja. Zaposlenima se duguju dvije plate, a dugovanja za poreze i doprinose su oko 400 hiljada eura. Od početka godine, račun tog medija bio je blokiran dva puta. I u ovom mediju zaposleni strahuju od stečaja.
Zakonske izmjene mogu pomoći
U Crnoj Gori registrovano je 16 lokalnih javnih emitera, od čega su 11 radijski, a pet radio-televizije (RTV). Funkcionisanje lokalnih javnih emitera u Crnoj Gori regulisano je Zakonom o medijima i Zakonom o elektronskim medijima. U nacrtu je Zakon o audiovizuelnim medijskim uslugama koji će, u slučaju da bude usvojen, zamijeniti Zakon o elektronskim medijima.
Zakon o medijima uređuje osnovne principe slobode medija, slobode izražavanja, slobodnog osnivanja medija, javnosti medijskog vlasništva, transparentnosti oglašavanja u medijima, zaštite medijskog pluralizma, prava, obaveze i odgovornosti u informisanju, zaštitu posebnih prava, pravo na odgovor i ispravku, čuvanje i pravo uvida u medijski zapis i druga pitanja od značaja za rad medija.
Članom 75 istog Zakona propisano je da se lokalni javni emiteri osnivaju odlukom skupštine jedinice lokalne samouprave.
Organi upravljanja u javnim emiterima su savjet i direktor.
Ministarstvo javne uprave, digitalnog društva i medija je Predlogom zakona o audiovizuelnim medijskim uslugama predvidjelo rješenja, shodno predlogu Udruženja lokalnih javnih emitera, kojima će se precizno definisati finansiranje lokalnih javnih emitera.
“Podsjećamo da je Predlog zakona o audiovizuelnim medisjkim uslugama trenutno na ekspertskom monitoringu Savjeta Evrope i Evropske komisije, te da se njegovo usvajanje očekuje do kraja 2021. godine. Očekujemo da rješenja Predloga zakona koja se odnose na finansiranje lokalnih javnih emitera neće biti predmet negativnih komentara Savjeta Evrope i Evropske komisije, kao ni negativnih komentara u procesu redovne interresorske procedure usklađivanja zakona, te da će ista biti sadržana u novom Zakonu o audiovizuelnim medijskim uslugama, čime će, nadamo se, biti riješeni dugogodišnji finansijski problemi sa kojima se susreću lokalni javni emiteri”, kazali su nam iz Ministarstva.
Predlogom zakona o audiovizuelnim medijskim uslugama predviđeno je da se sredstva javnih emitera obezbjeđuju na godišnjem nivou u iznosu koji se utvrđuje u zavisnosti od godišnjeg budžeta lokalne samouprave. Taj iznos, kako je predviđeno, ne može biti manji od: tri posto ukupnog budžeta opštine ukoliko je on do tri miliona eura; 2,7 posto ukupnog budžeta opštine ukoliko je on od tri do šest miliona eura; 2,5 posto ukupnog budžeta opštine ukoliko je on od šest do 10 miliona eura; dva posto ukupnog budžeta opštine ukoliko je on od 10 do 15 miliona eura; 1,7 posto ukupnog budžeta opštine ukoliko je on od 15 do 20 miliona, te 1,5 posto ukupnog budžeta opštine ukoliko je on iznad 20 miliona eura.
Iz Sindikata medija Crne Gore (SMCG) ukazuju da važeći Zakon o elektronskim medijima predviđa finansiranje javnih emitera iz državnog budžeta i budžeta lokalnih samouprava, ali ne ustanovljava obavezu utvrđivanja najmanjeg iznosa dijela opšteg budžeta koji treba biti utvrđen zakonom i odlukama o osnivanju (kod lokalnih javnih emitera).
“Ukoliko bi finansiranje lokalnih javnih emitera bilo regulisano i zavisilo samo od ugovora lokalne samouprave i javnog emitera, to bi predstavljalo veliku nesigurnost za te medije jer bi se visina sredstava mijenjala od situacije do situacije i isključivo bi zavisila od volje vlasti u lokalnoj samoupravi”, ocijenjeno je iz SMCG.
Ističu da, ukoliko lokalna samouprava procijeni da je neophodno osnovati lokalni javni emiter, onda je neophodno osigurati njegovo finansiranje na način koji će obezbijediti što veći stepen samostalnosti u radu.
“Samo obezbijeđena i unaprijed poznata minimalna sredstva za ostvarenje misije javnog emitera osiguravaju visok stepen nezavisnosti lokalnih emitera i poštovanje profesionalnih standarda. Važno je napomenuti da uvođenje minimalnog iznosa (procenta) opšteg godišnjeg budžeta lokalne samouprave je samo garancija da će lokalni emiter moći da funkcioniše nesmetano, a da ukoliko to okolnosti dozvole, kroz ugovor javnog emitera i lokalne samouprave se mogu predvidjeti i dodatna sredstva kojima će se na bolji način doprinijeti ostvarenju javnog interesa”, naveli su iz SMCG.
Ocjenjuju da su zaposleni u lokalnim javnim emiterima u najgorem položaju kada je u pitanju socio-ekonomski položaj, s najmanjim zaradama i velikim kašnjenjima plata (čak i po 15 mjeseci).
“Takođe, nezavisnost upravljanja javnog emitera zavisi od strukture članova najvišeg upravljačkog organa i procedure njihovog izbora. Ukoliko članove savjeta javnog emitera imenuju organizacije ili institucije koje su pod uticajem političkih partija, izvršnih organa ili ekonomskih centara moći, prostor za uticaj na uređivačku politiku javnog emitera je veoma izražen. Savjet javnog emitera na kojeg uticaj imaju politički centri moći izabraće po pravilu za direktora osobu koja će zapravo biti transmisija političkih interesa”, istaknuto je u predlozima SMCG za Medijsku strategiju.
Takođe je navedeno da zakonom treba propisati koje organizacije mogu predlagati članove Savjeta, služeći se praksom iz Zakona o nacionalnom javnom emiteru (RTCG) čije članove u najvećem broju predlažu organizacije civilnog društva.
“Potrebno je dodatno propisati Zakonom da organizacije civilnog društva koje se ne finansiraju dominantno (preko 50 posto godišnjeg budžeta u prethodne tri godine) iz državnog budžeta ili budžeta lokalne samouprave predlažu članove savjeta lokalnih javnih emitera. Organizacije koje ispunjavaju ovaj najznačajniji kriterijum (nevladine organizacije, sindikati, sportske organizacije, organizacije poslodavaca, itd.) daju veći stepen vjerovatnoće da će predložiti kandidate koji će slijediti interese javnosti, a ne političkih ili ekonomskih centara moći. U savjetima lokalnih javnih emitera poželjno je da jedan član bude iz sindikalnih organizacija koje učestvuju u radu Socijalnog savjeta”, naveli su iz SMCG.
Regionalna i evropska praksa
„Analiza položaja lokalnih javnih emitera i prava novinara u medijskim zakonima Crne Gore“ autora prof. dr Sandre Bašić Hrvatin i Gorana Đurovića iz 2017. godine, pruža dobar pregled primjera regionalne i evropske prakse. Autori, tako, navode slučaj Slovenije gdje je više od trećine svih registrovanih radno aktivnih novinara u statusu samozaposlenog; te Hrvatske – u kojoj se mediji suočavaju sa “alarmantnim padom” broja zaposlenih.
Francuska ima oko 700 lokalnih radio zajednica, ali su one definisane kao nekomercijalni emiteri, čime se kvalifikuju za novčanu podršku koju dodjeljuje Fond za lokalne radio stanice. Holandija finansira lokalne medije iz tri fonda, a dozvole za emitovanje se obično dodjeljuju na pet godina. U pomenutoj Analizi naveden je i primjer Velike Britanije čiji su lokalni i regionalni emiteri formalno-pravno u privatnom vlasništvu, s tim što određeni postotak programa moraju namijeniti zadovoljavanju javnog interesa. Autori Analize ocjenjuju da u EU “postoji toliko modela koliko je država članica”.
I dalje ostaje pitanje – koji je model najbolji za Crnu Goru, odnosno – možemo li spasiti lokalne medije?
Ministarstvo javne uprave, digitalnog društva i medija planira da organizuje još jednu javnu raspravu u vezi sa Predlogom zakona o audiovizuelnim uslugama. To može biti prilika da se dodatno unaprijede rješenja vezana za lokalne emitere.
Suzana Mujić
Članak je nastao u okviru projekta „Unapređenje dijaloga između novinarskih udruženja i parlamenata na Zapadnom Balkanu za jači civilni sektor“, koji finansiraju Švedska agencija za međunarodni razvoj i saradnju (Sida) i Balkanska mreža za razvoj civilnog društva (BCSDN).
Sadržina ovog članka, kao i prezentovane informacije i stavovi, ne predstavljaju zvanične stavove i mišljenja Side i BCSDN. Odgovornost za informacije i stavove izražene u ovom tekstu u cjelosti su autorske.
