By Fotoreporteri u domaćim medijima primaju niske plate, suočeni su s masovnim kršenjem autorskih prava, a prinuđeni su i da finansiraju dio opreme za posao. “Slobodnjaci“, pak, sami nabavljaju i održavaju nimalo jeftinu tehniku, dok su im primanja nesigurna.
Fotoreporter i član Glavnog odbora Sindikata medija Crne Gore (SMCG), Boris Pejović, opisuje položaj svoje profesije kao „veoma loš“ i ističe da su fotoreporteri zanemareni i diskriminisani. Dodaje da im se krše radna prava, da trpe cenzuru zbog ograničavanja pristupa pojedinim institucijama, te da nemaju etički kodeks.
“Fotoreporteri, kao i novinari, mogu slobodno izvještavati samo ako su adekvatno plaćeni za svoj rad. Nezavisnost fotoreportera i novinara ključan je faktor za slobodu medija u Crnoj Gori”, ističe Pejović.
Prema njegovim riječima, zarade fotoreportera u Crnoj Gori su znatno niže od prosjeka. “Naglašavam da su zarade fotoreportera iz regiona najmanje dvostruko veće nego kolegama u Crnoj Gori, što jasno ukazuje na naš ugrožen socijalni status koji bi mogao da rezultira daljom degradacijom profesije, pa i njenim nestankom”, upozorava Pejović.
Njegov kolega, fotograf Risto Božović, smatra da je sloboda u odlučivanju velika prednost samostalnog bavljenja fotografijom. “Nije poželjno birati klijente po ličnim, političkim ili društvenim ubjeđenjima, jer kao profesionalac trebalo bi da odgovorite na sve izazove”, poručuje Božović.
Objašnjava da “slobodnjake” češće angažuju inostrani mediji. “Razlog je jednostavan, a to su troškovi kojima bi bili izloženi u slučaju da šalju svog fotoreportera. Troškovi puta, dnevnice i smeštaj višestruko prevazilaze cijenu angažovanja frilensera”, navodi Božović.
Diskriminatoran granski kolektivni ugovor
Pejović ističe da fotografija nije zanatska radnja, već kreacija uma, pa da tako i treba da bude tretirana.
“Granski kolektivni ugovor nije prepoznao značaj našeg posla, niti ga adekvatno tretirao kroz koeficijente, već smo tim ugovorom uniženi, kao i naša profesija. Fotoreporteri u drugim državama su izjednačeni s novinarima, a u nekima imaju i veće zarade. Takođe, diskriminatorno je to što je granskim kolektivnim ugovorom za oblast medija novinarska profesija tretirana kao akademsko zanimanje, a fotoreporterima je dodijeljen status zanatlija, odnosno niži koeficijenti i mnogo manja plata za isti rad”, objašnjava Pejović.
On dodaje da su fotoreporteri diskriminisani i aktima o sistematizaciji radnih mjesta, te da mediji i institucije često ne razlikuju fotoreportere i “marketinške” fotografe.
“Fotoreporter je dužan da putem fotografije informiše javnost o događaju od javnog značaja. Marketinški fotograf nema za zadatak objektivno informisanje javnosti već je njegova obaveza da na afirmativan način predstavi i promoviše neku instituciju”, navodi Pejović.
Prema njegovim procjenama, u posljednje četiri godine broj fotoreportera u medijima je prepolovljen.
Božović, s druge strane, ukazuje na to da se svako ko ima opremu i bavi se fotografijom danas može smatrati “slobodnjakom”.
“Neki od nas su se registrovali kao preduzetnici, jer je to bio jedini način da ostvarimo neka prava i da nas sistem vidi. Država nas je tu svrstala u kategoriju prostih zanata, iako radimo s veoma sofisticiranom i skupom opremom, a i poznavanje rada na računarima je neodvojivi dio našeg posla”, kaže Božović.
On dodaje da su frilenseri izvoznici znanja, a uvoznici deviznih sredstava.
“Način oporezivanja preduzetnika je prilično rigidan, tvrd i nerealan. Isto tako bi trebalo da se napravi zakonski oblik kroz koji bi se plaćao porez i ostvarivala sva prava – zdravstveno, socijalno penziono, ali liberalnije i realnije nego što je to slučaj sada”, predlaže Božović.
Dodaje da bi stimulativna mjera za frilensere mogla bi da bude oslobađanje od plaćanja dijela poreza i carine na nabavku fotografske i prateće opreme. “Na primjer, mnogo bi značilo kada bismo svake druge godine imali pravo da uvezemo opremu s beneficijama u određenom iznosu kao osnovno sredstvo za rad”, kaže Božović.
On tvrdi da je promet zbog epidemije pao i do 80 posto.
Potreban etički kodeks
Pejović smatra da bi bilo dobro usvojiti etički kodeks fotoreportera, ali i izmijeniti postojeći Kodeks novinara, tako da u njemu budu prepoznati i fotoreporteri. „Takvo rješenje imaju države okruženja”, ističe on.
Božović i Pejović su saglasni da se autorska prava najviše krše na portalima.
“Zakon o autorskim pravima je dobar što se tiće nas slobodnjaka, jer jasno propisuje koja su prava, a šta su kršenja prava. Dobar dio domaćih medija se ponaša kao da taj akt ne postoji, ali kada su oni u pitanju ‘puna su im usta’ zakona”, ocjenjuje Božović.
Pejović smatra da fotoreporteri ne podnose tužbe za krađu autorskih prava zbog pritiska matične redakcije, te visokih sudskih taksi. “Tome doprinosi i oskudna sudska praksa”, dodaje.
Božović objašnjava da potpisi poput “printscreen”, “facebook” ili “čitalac” nijesu korektni.
“Svako ko je napravio tu fotografiju ima ime i prezime, a vi kao odgovoran medij ste dužni da potpišete autora. Na taj način potvrđujete autentičnost, a i sam autor snosi odgovornost za plasirani sadržaj. I ako nijesu profesionalci, i na njih se odnosi Zakon o zaštiti autorskih prava. S druge strane, imaju pravo i na potpis i pravednu novčanu nadoknadu. Mediji na zapadu ne mogu sebi da priušte luksuz da se ovako ponašaju, jer su kazne ogromne”, ističe Božović.
Dok je Pejović pesimističan kad je u pitanju uticaj novih tehnologija na profesiju, Božović smatra da „’smartfonovska’ konkurencija po kvalitetu i suštini nije ni primaći profesionalnim fotoreporterima”.
Saglasni su, ipak, da su etika i profesionalizam ključ za rješenje brojnih problema.
“Jedna stvar je za utjehu – ako ikad uđemo u EU, medijska oblast će morati da se reguliše i da se svi ponašaju po nekim pravilima”, uvjeren je Božović.
Dragana Žarić
