Zajedničko saopštenje o Nacrtu krivičnog zakonika i njegovim implikacijama na slobodu medija i slobodu izražavanja u Albaniji

Mi, SafeJournalists mreža, partneri platforme Media Freedom Rapid Response (MFRR) i organizacije civilnog društva u Albaniji, izražavamo duboku zabrinutost u vezi sa predloženim izmjenama Krivičnog zakonika. Više odredbi iz nacrta koji je objavilo Ministarstvo pravde – konkretno članovi 865 (Kleveta), 863 (Uvreda) i 536 (Uticaj na nezavisnost pravosuđa) – predstavljaju direktnu prijetnju slobodi medija, bezbijednosti novinara/ki i osnovnom pravu na slobodu izražavanja.

Dok nastavljamo da pomno pratimo razvoj situacije i pripremamo detaljnu pravnu analizu, na osnovu naše početne procjene objavljenog nacrta Krivičnog zakonika, izdvajamo sljedeće kao glavne razloge za zabrinutost:

• Član 865 (Kleveta) značajno pooštrava kazne, posebno kada se informacije šire putem medijskih kanala ili onlajn platformi, kao i kada su usmjerene ka nosiocima javnih funkcija. Uklanjanje zahtijeva o saznanju da su distribuirane informacije lažne unosi pravnu nejasnoću i omogućava neproporcionalna tumačenja, čime se povećava rizik za novinare, organizacije koje nadgledaju rad vlasti, uzbunjivače i medije. Široko formulisane odredbe mogu dovesti do proizvoljnih krivičnih gonjenja novinara i imati zastrašujući efekat na istraživačko novinarstvo i javni diskurs. Predložene izmjene ne uspijevaju da u potpunosti dekriminalizuju klevetu, što su zahtijevale organizacije civilnog društva i medijska zajednica, a što je predviđeno i u Planu puta za vladavinu prava u Albaniji u okviru procesa pristupanja Evropskoj uniji.
• Član 863 (Uvreda), kada je riječ o teškim uvredama, uvodi nejasne kriterijume poput „uznemiravanja javnog mnjenja” i „dobrih običaja”, koji nemaju jasne definicije i otvaraju mogućnosti za subjektivna tumačenja i selektivnu primjenu. Predložene sankcije, uključujući i moguću kaznu zatvora, su neproporcionalne i u suprotnosti sa praksom Evropskog suda za ljudska prava (ESLJP), koji, između ostalog, naglašava da su za javne ličnosti i državne službenike dozvoljeni viši nivoi kritike.
• Član 536 (Uticaj na nezavisnost pravosuđa) izaziva posebnu zabrinutost jer široko zabranjuje komentarisanje i izvještavanje o sudskim postupcima, čime se direktno ometa ključna nadzorna uloga medija i civilnog društva i podriva transparentnost. Formulacije u ovom članu su previše opšte, ostavljajući prostor vlastima da ga zloupotrijebe kako bi suzbile novinarsku kontrolu i javnu raspravu – što je posebno značajno u kontekstu tekućih sudskih procesa protiv istaknutih političkih ličnosti. Predviđena kazna je takođe neproporcionalna. Zbog toga je ova odredba u suprotnosti sa članom 10 Evropske konvencije o ljudskim pravima (EKLJP) i praksom Evropskog suda za ljudska prava (ESLJP), koji naglašavaju pravo javnosti da bude informisana o pitanjima vezanim za pravosuđe.
• Član 852 (Povreda slobode mišljenja i izražavanja) pozitivno prepoznaje pravo na slobodu izražavanja i zaštitu medija, ali mu nedostaju jasne definicije pojmova poput „neopravdano uskraćivanje ili ograničavanje“, što može ograničiti njegovu efikasnost kao mehanizma zaštite.
• Nepriznavanje novinara/ki i organizacija koje nadgledaju rad vlasti kao posebno zaštićene kategorije dodatno pojačava rizike povezane s njihovim profesionalnim dužnostima, potencijalno povećavajući negativan efekat na nezavisno izvještavanje.Poziv institucijama da usklade zakonodavstvo sa evropskim standardimaIstičemo da su predložene odredbe nesaglasne sa utvrđenim evropskim standardima, a naročito:Ističemo da su predložene odredbe nesaglasne sa utvrđenim evropskim standardima, a naročito:
  • Članom 10 Evropske konvencije o ljudskim pravima (EKLJP), koji štiti pravo na slobodu izražavanja, uključujući slobodu da se primaju i prenose informacije bez miješanja javnih vlasti.
  • Preporukom Savjeta Evrope Rec(2003)13, koja potvrđuje pravo javnosti da bude informisana o sudskim postupcima, kao i pravo medija da slobodno izvještavaju o aktivnostima pravosuđa.
  • Rezolucijom 1577 (2007) Savjeta Evrope, koja poziva na dekriminalizaciju klevete.
  • Praksom Evropskog suda za ljudska prava (ESLJP), koja potvrđuje pravo na javnu raspravu i komentarisanje sudskih pitanja i prije donošenja konačne sudske odluke.

  Preporuke: 

  Uzimajući u obzir navedeno, hitno pozivamo Ministarstvo pravde, Savjet ministara i sve relevantne aktere uključene u proces usvajanja novog Krivičnog zakonika da:

  1. Suštinski revidiraju članove. 865, 863 i 536, kao i sve druge odredbe koje utiču na slobodu izražavanja, kako bi bile u potpunosti usklađene sa standardima Savjeta Evrope i najboljom evropskom praksom.
  2. Obezbijede jasnoću i preciznost u formulaciji krivičnih odredbi, čime bi se izbjegle nejasnoće i mogućnost selektivne primjene.
  3. Dekriminalizuju klevetu i uvredu, tretirajući ih putem proporcionalnih građanskopravnih mjera u skladu sa standardima Savjeta Evrope i preporukama EU, kao što je predviđeno Planom puta za vladavinu prava i što su zahtijevale organizacije civilnog društva i medijska zajednica.
  4. Jasno zaštite novinare/ke, medijske radnike/ce, uzbunjivače/ice i organizacije koje nadgledaju rad vlasti od neproporcionalnih kazni i krivične odgovornosti za njihove legitimne nadzorne i izvještavačke uloge.
  5. Sprovedu značajne konsultacije sa novinarskom zajednicom, civilnim društvom, akademskom zajednicom, kao i stručnjacima za pravo i slobodu medija, kako bi se osiguralo da zakonodavne promjene jačaju, a ne podrivaju slobodu izražavanja i demokratsko upravljanje.

  Ponovo izražavamo svoju posvećenost podršci albanskim institucijama u unapređenju zakonodavstva koje se tiče slobode medija i slobode izražavanja, ističući da su snažne zaštite za novinarstvo i slobodu govora od suštinskog značaja za demokratski razvoj Albanije i njen put ka integraciji u Evropsku uniju.

   

  Potpisnici

  SafeJournalists mreža

  Udruženje novinara Kosova

  Udruženje novinara Makedonije

  Udruženje BH novinari

  Hrvatsko novinarsko društvo

  Nezavisno udruženje novinara Srbije

  Sindikat medija Crne Gore

  Media Freedom Rapid Response (MFRR)

  Osservatorio Balcani Caucaso Transeuropa (OBCT)

  Free Press Unlimited (FPU)

  Evropski centar za slobodu štampe i medija (ECPMF)

  Međunarodni institut za štampu (IPI)

   

  Reporting Diversity Network 

  Organizacije civilnog društva u Albaniji:

  • Center Science and Innovation for Development (SCiDEV)
  • AWA Albanian Women in Audiovisual (AWA)
  • Albanian Media Institute (AMI)
  • Association of Journalists of Albania (AGSH)
  • Albanian Media Council (KSHM)
  • Citizens Channel (CC)
  • Amfora.al
  • Union of Journalists and Media Workers (SGPM)
  • Institute for Democracy and Mediation (IDM)
  • Balkan Investigative Network Albania (BIRN Albania)
  • Albanian Center for Quality Journalism (ACQJ)
  • Center for the Study of Democracy and Governance (CSDG)
  • Faktoje.al
  • Albanian Center MediaLook
  • Association of Professional Journalists of Albania (APJA)
  • Union of Journalists of Albania (UGSH)
  • Civil Rights Defenders (Albania)
  • Civic Resistance (QQ)
  • Albanian Helsinki Committee (AHC)
  • Partners Albania for Change and Development
  • Res Publica Center